कल्याणको छायाँ

 

लामाचौरको कल्याण मा.वि.मा अंग्रेजी शिक्षकको पद रिक्त भयो। नियम अनुसार स्थायी शिक्षक सरुवाको माध्यमबाट भर्ना गर्नुपर्ने थियो । स्थायी शिक्षकको सरुवा सम्भव नभएको खण्डमा शिक्षक सेवा आयोगले लिएको परीक्षा पास गरेका करार कोटाका शिक्षकलाई नियुक्त गर्न सकिने प्रावधान थियो। प्रदिप त्यही करार कोटामा नाम भएका शिक्षक थिए । उनी युवा, दक्ष, सक्रिय र बहुआयामिक व्याक्तित्वका धनि थिए।

 

तर विद्यालयमा अनौठो हलचल सुरु भयो। पुराना प्रधानाध्यापक माधव; जो प्रशासनिक पदमा थिएनन्, नियुक्तिमा हस्तक्षेप गर्न थाले। बहालवाला प्रधानाध्यापक कमला मौन थिइन् किनभने नियुक्ति पाउने भनिएका नारायण, उनका सहोदर दाजु थिए।

 

सूचना अस्पष्ट थियो। विद्यालयको सूचना पाटीमा कुनै सूचना टाँसिएको थिएन। प्रदिप शिक्षा शाखामा पुगेर सोधे, “ कल्याण मा. वि. मा शिक्षकको लागि विज्ञापन खुलेको सूचना खै ?” शिक्षा शाखा प्रमुखको  जवाफ आयो, “यसको बारेमा हामीलाई केही जानकारी छैन । यदि जानकारी हुन आएमा पनि हामीले केहि गर्न मिल्दैन । सबै काम विध्यालय व्यवस्थापन समितिले गर्छ।  यहाँ सूचना पनि टाँस भएको छैन । यदि सूचना देख्नु भयो भने हामिलाई जानकारी गराउनुहोला।”

प्रदिप गम्न थाले, “मेरो नाम करार कोटामा भएर पनि मैले आवेदन दिन पाएन । यो समाजमा योग्य र क्षमतावान मान्छेको आवश्यकता रहेनछ । यहाँ शक्ति हुनेहरु योग्य नभए पनि निर्णायक तहमा पुग्छन तर योग्य र क्षमतावान हुदाहुदै पनि गुलामी गर्न नचाहने र शक्ति विहिनहरु सधैं धकेलिन्छन; आफ्नै स्थानबाट ।” विध्यालयमा शिक्षकको दरबन्दि खाली छ तर नियुक्ति प्रक्रिया लुकाइएको छ ! पहिलेको शिक्षकको कालगतिले मृत्यु भएको कुरा कसैले पनि लुकाएर लुक्ने खालको छैन ।

अन्ततः नारायण शिक्षक नियुक्त भए। उनले शिक्षक बन्नलाई चाहिने उमेर हद पार गरिसकेका थिए। शिक्षक सेवा आयोगको परीक्षा दिएका थिएनन्,  कक्षा सञ्चालनमा प्रदिप जस्तो दक्ष पनि थिएनन्। विद्यार्थीहरू निराश भए। प्रदिप चुप लागे।

 

एक दिन, विद्यालयमा एक विद्यार्थीले प्रश्न सोध्यो, “हामीलाई किन योग्य शिक्षकबाट बञ्चित गरियो ?” त्यो प्रश्नले विध्यालय र गाउँमा हलचल ल्यायो। शिक्षक नियुक्ति बिरुद्ध उजुरी पर्यो । छानबिन सुरु भयो। नियुक्तिमा माधवको हस्तक्षेप प्रमाणित भयो। कमलाको मौनता निर्णय प्रक्रियामा त्रुटि मानियो। 

 

नारायणको नियुक्ति नियमविपरीत ठहरियो। प्रदिपको करार कोटा वैध बन्यो। अन्ततः नारायणको नियुक्ति रद्द गरियो। प्रदिप नयाँ शिक्षक नियुक्त भए। उनले पहिलो दिन विध्यालयमा हाजिर गर्दा भने,  “शिक्षा केवल ज्ञानको कुरा होइन, यो न्यायको अभ्यास हो।”

घिडघिडो

 

गाउँमा भ्यागुताको आवाज सुनिदैन। भ्यागुताहरू हराइसके जस्तै लाग्छ। शान्तलाल जीवनको साँझमा थलापरेका छन्। गाउँको बाँसघारीमा रहेको सानो घरमा, उनी शैय्यामा बसेर दुधेश्वर डाँडाको पुरानो मौसम सम्झिँदै छन्।

गाउँलेहरू बिस्तारै–बिस्तारै आशा गुमाउँदै छन्। चिया पसलमा, खेतको डिलमा, सबै ठाउँमा एउटै कुरा: “शान्तलाल अब रहन्न होला।”

सहान बुढा; गाउँका सबैको श्रद्धा पाएका वृद्ध, शान्तलालको घर पुग्छन्। “शान्तबहादुर,” उनलाई सुम्सुम्याउँछन्, “के छ बाँकी इच्छा ? केहि छ भने भन ।” शान्तलालले आँखा खोल्यो। कमजोर स्वरमा भन्यो, “म... म अन्तिम पलमा मेरी श्रीमतीसँग......।”

सहान चुपचाप बस्छन्। न चकित, न लज्जित। “यो माया हो, शान्तबहादुर। शरीर त थला परेको छ तर आत्मा अतृप्त छ ।”

सहानले गाउँका मान्छेहरूलाई जानकारी दिन्छन्, विषय संवेदनशील छ। धेरैजसो स्तब्ध हुन्छन् । “अन्तिम इच्छा पनि …….!” तर उनका केही नजिकका साथिहरूले थाह पाएका छन; शान्तलालको जीवन सेवा र त्यागले भरिएको थियो। उनको अन्तिम इच्छा श्रीमतीसँग आत्मीयता र प्रेमको प्रतिक हो, न कि वासना।

शान्तलालकी श्रीमती चन्द्रकलाले उनको इच्छा थाह पाउँछिन । उनका आँखामा आँसु छ तर अनुहारमा साहस। उनी शान्तलालको ओछ्यानमा बस्छिन्, हात समाउँछिन्, भन्छिन्, “तपाईंको इच्छा कहिले अधुरो रह्यो त ?”

साँझ ढल्दै जान्छ। घरको बत्ती मन्द बन्छ। चन्द्रकला शान्तलालसँग बिताएका सम्झनाहरू सुनाउँछिन्; बिहेको रात, पहिलो सन्तान, बर्सातमा भ्यागुताको संगित सुन्दै बिताएका पलहरु।

शान्तलाल मधुरो मुस्कुराउँन् खोज्छ। उसका आँखा आँसुले भरिएका छन्। कालो रात्री, आकासमा बादल फेरि गर्जन्छ। एकाएक भ्यागुताहरू प्रकृतिमा संगित भर्न थाल्छन । गाउँभरि भ्यागुताको आवाज गुञ्जन्छ। चन्द्रकला बाहिर निस्केर कान थाप्छिन्। यता शान्तलाल सधैंको लागि शान्त बन्छन । “उहाँको अन्तिम इच्छा पूरा भयो,” भन्छिन्। “उनको घिडघिडो तृप्त भयो।”

भोलिपल्ट गाउँलेहरू शान्तलालको अन्तिम यात्रा गर्छन्। हरेकजना चुपचाप छन्, तर हृदयमा एउटा आभा छ—मानव इच्छाको गहिरो संवेदना । उनी दुधेश्वरमा कामना, प्रेम र जीवनको अन्तिम स्वाद सम्झने अवसर छोडेर अस्ताए।